Od wielu lat staraniem dyrekcji i kadry pedagogicznej IV Prywatnego Liceum Ogólnokształcącego im. Augustyna Aureliusza w Poznaniu jest dostosowanie placówki do potrzeb uczniów ze spektrum autyzmu, by czuli się dobrze w szkole, byli akceptowani w grupie i w pełni korzystali z procesu dydaktycznego oraz pedagogicznego. Celem nadrzędnym jest więc zapewnienie takich warunków uczniom ze spektrum, by nie odczuwali żadnego dyskomfortu w środowisku, które zaraz po domu rodzinnym powinno zapewniać bezpieczeństwo i przestrzeń do optymalnego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego.

Zdajemy sobie bowiem sprawę z tego, że wiele przejawów spektrum autyzmu, nawet w łagodnej formie i w Zespole Aspergera, może być źródłem wyzwań w nauce i w kontaktach społecznych w szkole, np. branie wypowiedzi dosłownie, nierozpoznawanie sygnałów niewerbalnych lub trudności ze zrozumieniem zasad społecznych. Przywiązanie do stałości może utrudniać odnajdywanie się w bogatym w niespodziewane wrażenia i nowe sytuacje środowisku szkolnym.

Dodatkowo, odmienne postrzeganie sensoryczne, np. nadwrażliwość na dźwięki lub dotyk, może powodować negatywne samopoczucie i zahamowanie chęci odkrywania świata. Staramy się zatem mieć na uwadze, że „niegrzeczne” zachowania w szkole są często spowodowane autyzmem albo nadmiernym stresem, a nie złą intencją.

W jaki sposób przejawia się nasze zaangażowanie w organizowanie w szkole przestrzeni przyjaznej dla uczniów neuroróżnorodnych? Oto najważniejsze aspekty dostosowania środowiska szkolnego do potrzeb dzieci ze spektrum autyzmu.

Ponieważ osoby ze spektrum autyzmu to często wzrokowcy, stosujemy odpowiednie pomoce dydaktyczne. Uczniowie ze spektrum lepiej rozumieją i zapamiętują, kiedy mają dodatkowe materiały wizualne – obrazki, schematy, obrazkowe plany dnia, piktogramy.

Uwzględniamy szczególnie pomoce wizualne, które mogą być dużym wsparciem dla ucznia z autyzmem w opanowaniu materiału szkolnego, ale także w zrozumieniu zasad lub relacji społecznych.

Osoba z autyzmem w odmienny sposób przetwarza informacje, które płyną ze zmysłów do mózgu. Dlatego może potrzebować trochę dłuższego czasu na reakcję na polecenie lub odpowiedź na pytanie. Zadawanie wielu pytań lub pośpieszanie odpowiedzi może powodować uczucie zagubienia, przeciążenie lub ucieczkę od rozmowy. Czas na przetworzenie informacji dostosowujemy do osoby.

Uczeń z autyzmem może mieć trudności z przeniesieniem umiejętności na inny kontekst (generelizacja). Przykładowo, kiedy dziecko świetnie opanowało dzielenie w zadaniach w zeszycie ćwiczeń, może nie rozumieć, że tą samą umiejętność można zastosować podczas dzielenia w zadaniach tekstowych, na innych przedmiotach szkolnych albo w sytuacjach codziennych, np. w sklepie.

Czasami potrzeba więcej czasu i przykładów, żeby pomóc uczniowi uogólnić nową umiejętność – nauczyć stosowania jej w wielu sytuacjach.

Dostosowanie sal lekcyjnych do potrzeb sensorycznych ucznia pomaga mu skoncentrować się na lekcji i czuć się dobrze. Zaburzenia sensoryczne powodują bowiem, że uczeń – który jest zainteresowany lekcją, bardzo lubi nauczyciela i jest zmotywowanym do nauki – mimo wszystko nie jest w stanie podążać za tematem lekcji, bo łatwo się rozprasza, odbierając bodźce sensoryczne inaczej niż inne dzieci. Przykładowo, promienie słońca odbijające się w szybie dla osoby nadwrażliwej wzrokowo tworzą wrażenia wzrokowe tak wciągające, że pochłaniają całą uwagę.

Nauczyciel może z rozmysłem wybrać miejsce nauki oraz dokonać zmian w wystroju sali, żeby ułatwić uczniowi w spektrum autyzmu naukę i nawiązywanie relacji. Często uczeń najlepiej koncentruje uwagę w klasie w której nie ma wielu bodźców: ściany są w jasnym i jednolitym kolorze, nie ma na nich wielu obrazków, nie ma zbyt dużej ilości bodźców słuchowych na raz, zabawki i pomoce są uporządkowane. Jednak jest to kwestia indywidualna, każda osoba w spektrum ma nieco inne potrzeby sensoryczne. Warto sprawdzać w jakim otoczeniu uczeń czuje się najlepiej a co może mu przeszkadzać.

Dzieci mogą stosować własne sposoby na wyregulowanie swoich zmysłów np. machanie dłońmi, gryzienie rękawów, chodzenie. Są to tzw. stimy lub autistymulacje.

Każde dziecko ma unikalne talenty i pasje. Autystyczny styl myślenia u wielu osób oznacza także mocne strony, np. dobra pamięć, umiejętność analizowania, dokładność, głęboka wiedza w zakresie tematu zainteresowań. Kiedy nauczyciele zauważają mocne strony ucznia, mogą wykorzystać je do uczenia innych kompetencji oraz do wzmacniania samooceny dziecka.

Uczeń ze spektrum autyzmu może być bardzo wyczulony na zmiany. Sytuacje bez wyraźnego planu, zmiany w planie lub zmiany w wystroju klasy mogą być dla dziecka źródłem dużego stresu.

Przewidywalne zasady i plany zapewniają poczucie bezpieczeństwa. Do tworzenia planów, spisów zasad, rozkładów można wykorzystać pomoce wizualne np. obrazki, rysunki, zdjęcia. Plany można tworzyć wspólnie z dzieckiem, ucząc je logicznego myślenia

Uświadamianie, gdzie znajdują się poszczególne rzeczy, gdzie odbywają się dane zajęcia, co dzieje się obecnie, a co będzie kolejną aktywnością, pozwala dziecku odpowiednio nastroić się na to, co się wydarzy. Budowanie oczekiwań pomaga czuć się spokojnie i pewnie.

Uczeń w spektrum autyzmu może mieć trudności w komunikacji, niektóre dzieci nie mówią, niektóre nie zawsze rozumieją to co się mówi, jeszcze inne mają trudność w wypowiedzeniu swoich myśli. Nie wynika to ze złych chęci, ale z autyzmu.

Bezpieczne środowisko oznacza także zadbanie o potrzeby komunikacyjne dziecka. Nauczyciel/terapeuta wymawia imię dziecka przed zadaniem pytania, daje odpowiednią ilość czasu na odpowiedź, wprowadza alternatywne sposoby komunikacji, według potrzeb.

Dzieci w spektrum autyzmu mają trudności w nawiązywaniu przyjaźni z rówieśnikami. Niestety, większość dzieci z autyzmem doświadcza prześladowania w szkole. Dzieci chcą nawiązać dobre relacja z rówieśnikami, ale potrzebują w tym pomocy. Stawiamy więc m.in. na mediację rówieśniczą jako na sprawdzoną metodą wspierania dziecka w kontaktach z rówieśnikami.

Dyrekcja i kadra nauczycielska, po odbyciu odpowiednich szkoleń, warsztatów i kursów doszkalających, z przekonaniem i wielkim zapałem zajmuje się organizowaniem w szkole przestrzeni przyjaznej dla uczniów z różnymi zaburzeniami. Priorytetem jest dostosowywanie środowiska szkolnego do potrzeb konkretnych dzieci ze spektrum autyzmu, które przejawiają przeróżne potrzeby.